هدف ازآوردن این زیارات از طریق اهل سنّت ـ دراینجا ـ راهنمایى بر این است که زیاراتى را که ما در این موسوعه آوردیم داراى نظائرى در میان کتابهاى عامّه مى باشد ؛ از این رو پسندیدیم که به این مسئله اشاره کنیم تا روایات شیعه در این زمینه بدعت انگاشته نشود ، و این پندار به ذهن بعضى نیاید که زیارات از مختصات آیین تشیّع است ، دیگر مسلمانان بر آنان دست نیازیده اند ؛ [ نیز ] ما براى تأکید این مطلب ،در پایان این کتاب ، فهرستى از اسامى کتابهاى زیاراتى را مى آوریم که از طُرُق عامّه وارد شده است .موارد ذیل از زیاراتى است که درکتابهاى آنان [ اهل سنّت ] آمده است :
۱ . محمّد بن محمّد غزالى در «احیاء علوم الدین ۱ : ۲۵۹» ، مى نویسد :… آن گاه نزد قبر پیامبر مى آیى ، در برابر صورت پیامبر ص ـ پشت به قبلت و رو به دیوار قبر ـ مى ایستى و مى گویى :السّلامُ علیکَ یا رَسول اللّه ، السّلامُ علیکَ یا نبیَّ اللّه ، السّلامُ علیکَ یا أمینَ اللّه ، السّلامُ علیکَ یا حَبِیبَ اللّه ، السّلامُ علیکَ یا صَفوةَ اللّه ، السّلامُ علیکَ یا خِیرَة اللّه ، السّلامُ علیکَ یاأحمدُ ، السّلامُ علیکَ یا محمّدُ ، السّلامُ علیکَ یا أبا القاسمِ ، السّلامُ علیکَ یا ماحِی ، السّلامُ علیکَ یا عاقِبُ ، السّلامُ علیکَ یا حاضِرُ ، السّلامُ علیکَ یا بَشیرُ ، السّلامُ علیکَ یا نَذیرُ ،السّلامُ علیکَ یا طُهْرُ ، السّلامُ علیکَ یا طاهرُ ، السّلامُ علیکَ یا أکرمَ وُلدِ آدمَ ، السّلامُ علیکَ یا سَیِّدَ المرسلینَ ، السّلامُ علیکَ یا خاتَمَ النّبیّینَ ، السّلامُ علیکَ یا رسولَ ربِّ العالمینَ ،السّلامُ علیکَ یا قائدَ الخَیر ، السّلامُ علیکَ یا فاتِحَ البِرّ ، السّلامُ علیکَ یا نبیَّ الرّحمةِ ،السّلامُ علیکَ یا هادیَ الأُمّة ، السّلامُ علیکَ یا قائدَ الغُرّ المحجّلین ، السّلامُ علیکَ وعلى أهلِ بیتکَ الّذینَ أذهب اللّهُ عنهم الرّجسَ وطهّرهم تطهیراً ، السّلامُ علیکَ وعلى أصحابکَ الطّیّبینَ وعلى أزواجکَ الطّاهراتِ أُمّهاتِ المؤمنین ، جزاکَ اللّه عنّا أفضل ما جزى نبیّاً عن قومه ، ورسولاً عن أُمّته ، وصلّى علیک کُلّما ذَکَرَک الذّاکرون وکُلّما غفلَ عنکَ الغافلون ،وصلّى علیکَ فی الأوّلین والآخِرین أفضلَ وأکملَ وأعلى وأجَلَّ وأطیبَ وأطهرَ ما صلّى على أحدٍ من خلقه کما استنقذنا بک من الضّلالة ، وبَصَّرنا بک من العَمایة ، وهدانا بکَ من الجهالة ، أشهدُ أن لا إله إلاّ اللّهُ وحدهُ لا شریکَ لَهُ ، وأشهدُ أنّکَ عَبدُهُ ورسولُهُ وأمینُهُ وصفیُّهُ وخِیرَتُهُ من خلقه ، وأشهد أنّک قد بلّغت الرّسالة ، وأدّیت الأمانةَ ، ونصحتَ الأُمّةَ ،وجاهدْتَ عدوّکَ ، وهدیتَ أُمّتکَ ، وعَبَدْتَ ربّک حتّى أتاک الیقینُ ، فصلَّى اللّهُ علیکَ وعلى أهل بیتکَ الطّیّبین وسَلَّمَ وشَرَّفَ وکَرَّمَ وعَظَّمَ .و اگر [زائر ] از سوى کسى به رساندن سلام بر پیامبر سفارش شده است ، مى گوید : السّلامُ علیکَ مِن ـ فُلان ـ السّلام علیکَ مِنْ ـ فلان ـ … .آن گاه [ زائر ] برمى گردد ، نزد سر رسول خدا ص ـ میان قبر واستوانه در زمان حاضر ـ رو به قبله مى ایستد ، و خداى بزرگ را حمد و ستایش مى کند ، و بر رسول خدا ص درود فراوان مى فرستد ، و مى گوید :اللَّهُمّ إنّک قد قلت ـ وقولُک الحقُّ ـ : « وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوکَ فَاسْتَغْفَرَوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِیماً » ؛ اللَّهُمَّ إنّا قد سمعنا قولَکَ ، وأطعناأمرکَ ، وقصدْنا نبیّکَ ، مُتشفِّعینَ به إلیک فی ذنوبنا وما أثقلَ ظهورَنا مِن أوزارنا ، تائبینَ مِن زَلَلِنا ، مُعترِفینَ بِخطایانا وتقصیرنا ، فَتُب اللّهمَّ علینا ، وشَفِّعْ نبیِّکَ هذا فینا ، وارفعنا بمنزلتِهِ عندکَ وحَقِّهِ علیکَ ؛ اللّهُمَّ اغفر للمهاجرین والأنصارِ ، واغفر لنا ولإخواننا الّذین سبقونا بالإیمان ، اللَّهُمَّ لا تجعلهُ آخر العهد مِن قبر نبیِّکَ ومِن حَرَمِکَ یا أرحم الرّاحمین .سپس [ زائر ] در روضه مى آید و در آن دو رکعت نماز مى گزارد و زیاد دعا مى خواند ، آن قدر که بتواند … .
۲ . شیخ عبدالقادر گیلانى در «الغنیة لطالب طریق الحقّ عزّ وجل ۱ : ۳۶» ، مى گوید :… آن گاه [ زائر ] نزد قبر [ پیامبر ص ] مى آید ، و باید در برابرش قرار گیرد ، به گونه اى که دیوار قبله پشت سرش باشد و قبر خیش رو در برابر صورتش و منبر درسمت چپ او ، و در پایین پاى منبر بایستد و بگوید :السّلامُ علیکَ أیّها النّبیّ ورحمةُ اللّه وبرکاتُهُ ، اللَّهُمَّ صلِّ على محمّدٍ وعلى آل محمّدٍ ،کما صلّیتَ على إبراهیم ، إنّک حمیدٌ مجیدٌ ، اللَّهُمَّ آتِ سیِّدنا محمّداً الوسیلةَ والفضیلةَ والدّرجةَ الرّفیعةَ ، وابْعَثْهُ المقامَ المحمودَ الّذی وعدتَّه ، اللَّهُمَّ صلِّ على روحِ محمّدٍ فی الأرواحِ ، وعلى جسدهِ فی الأجسادِ ، کما بلَّغَ رسالَتَکَ ، وتلا آیاتِکَ ، وصَدَعَ بأمرکَ ،وجاهدَ فی سبیلکَ ، وأمر بطاعَتِکَ ، ونهى عن معصیتکَ ، وعادى عدوَّکَ ، ووالى ولیَّکَ ،وعَبَدَکَ حتّى أتاهُ الیقینُ .اللَّهُمَّ إنّکَ قلتَ فی کتابکَ لنبیِّکَ : « وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوکَ فَاسْتَغْفَرَوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِیماً »[۱] وإنّی أتیتُ نبیّکَ تائباً من ذنوبی مُستغفراً ، فأسألکَ أن تُوجِبَ لی المغفرةَ کما أوجبْتَها لمن أتاهُ فی حیاتِهِ ، فأقرَّ عندهُ بِذَنْبه فدعا له نبیُّهُ فغفرتَ لهُ .اللَّهُمَّ إنّی أتوجّه إلیکَ بنبیِّکَ علیه سلامُکَ نبیِّ الرّحمةِ ، یا رسولَ اللّهِ إنّی أتوجّهُ بکَ إلى ربّی لیغفرَ ذنوبی ، اللَّهُمَّ إنّی أسألُکَ بحقِّهِ أنْ تغفرَ لی وترحمنی ، اللَّهُمَّ اجْعَلْ محمّداً أوّلَ الشّافعینَ ، وأنجَحَ السّائلینَ ، وأکرمَ الأوّلینَ والآخِرِینَ .اللَّهُمَّ کما آمنّا به ولم نَرَهُ ، وصدّقناهُ ولم نَلْقَهُ ، فأدخِلْنا مَدخَلَهُ ، واحشرنا فی زمرتِهِ ،وأورِدْنا حوضَهُ ، واسْقِنا بکأسهِ مَشْرباً رویّاً صافیاً سائغاً هنیئاً لا نظمأُ بعدهُ أبداً ، غیرَ خَزایاولا ناکِثِینَ ولا مارِقِینَ ولا جاحِدِینَ ولا مُرتابِینَ ، ولا مَغضوب علینا ولا ضالِّینَ ، واجْعَلْنا من أهلِ شفاعَتِهِ …. سپس دو رکعت نماز مى گزارد و مى نشیند ؛ و مستحب است که میان قبر و منبردر روضه نماز گزارد .و اگر دوست دارد مى تواند به عنوان تبرّک به منبر دست و صورت خود را بکشد ،و در مسجد قبا نماز گزارد ، و نزد قبور شهدا بیاید و زیارتشان کند و در آنجا زیاد دعا کند .آن گاه زمانى که خواست از مدینه بیرون شود به مسجد پیامبر بیاید و سوى قبرپیش رود و بر رسول خدا ص سلام فرستد و آن اعمالى را که نخست به جا آورد انجام دهد ، و پیامبر را وداع گوید ، و بر دو صاحب او [ ابوبکر و عمر ] سلام فرستد ، پس از آن بگوید :اللَّهُمّ لا تجعلْ آخرَ العهدِ منّی بزیارةِ قبر نبیِّکَ ، وإذا توفّیتنی فتوفَّنی على محبَّته وسُنّته ، آمینَ یا أرحم الرّاحمین
۳ . عبداللّه بن قدامه در «المغنى ۳ : ۵۹۰» و عبدالرحمن بن قدامه در «الشرح الکبیر۳ : ۴۹۵» ، مى گویند :… آن گاه نزد قبر مى آیى و پشتت را به قبله مى کنى و در وسط آن قرار مى گیرى ومى گویى :السّلامُ علیکَ أیّها النّبیُّ ورحمةُ اللّه وبرکاته ، السّلام علیکَ یا نبیَّ اللّه وخیرتَهُ من خلقه[۲] ؛ أشهدُ أن لا إله إلاّ اللّهُ وحدهُ لا شریکَ له ، وأشهدُ أنّ محمّداً عبدُه ورسولُه ، أشهدُأنّکَ قد بلَّغْتَ رسالاتِ ربِّکَ ، ونصحتَ لأُمّتکَ ، ودعوتَ إلى سبیلِ ربِّکَ بالحکمةِ والموعظةِ الحسنةِ ، وعبدتَ اللّه حتّى أتاکَ الیقینُ ، فصلَّى اللّه علیکَ کثیراً کما یُحِبُّ ربُّناویرضى ، اللَّهُمَّ اجْزِ عنّا نبیِّنا أفضلَ ما جزیتَ أحداً من النّبیِّینَ والمُرسَلین،وابْعَثْهُ المقامَ المحمود الّذی وعدتَهُ یغبطهُ به الأوّلون والآخرونَ ، اللَّهُمَّ صلِّ على محمّدٍ وعلى آل محمّدٍ کما صلَّیتَ على إبراهیم وآلِ إبراهیم إنّک حمیدٌ مجیدٌ ، وبارکْ على محمّدٍ وعلى آل محمّدٍ کما بارکتَ على إبراهیم وآلِ إبراهیم إنّک حمیدٌ مجیدٌ ، اللَّهُمَّ إنّک قلت وقولک الحقُّ : « وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوکَ فَاسْتَغْفَرَوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوااللَّهَ تَوَّاباً رَحِیماً »[۳] وقد أتیتُک مستغفراً من ذنوبی ، مُستشفعاً بکَ إلى ربّی ، فأسألُکَ یاربِّ أنْ توجِبَ لی المغفرة کما أوجبْتَها لِمَنْ أتاهُ فی حَیاتِهِ ، اللَّهُمَّ اجعلْهُ أوّلَ الشّافعینَ ،وأنجَحَ السّائلینَ ، (وأکرمَ الآخرِین والأوّلینَ)[۴] ، برحمتکَ یا أرحمَ الرّاحمینَ .
۴ . محیى الدین نووى در «المجموع شرح المهذّب ۸ : ۲۰۱ ـ ۲۰۲» ، مى گوید :… آن گاه نزد قبر کریم [ پیامبر ص ] مى آید ، پشت به قبله و رو به دیوار قرارمى گیرد و از سر قبر حدود چهار ذرع دور مى شود ، قندیلى را که در قبله نزد قبر هست بر سرش قرار مى دهد ، و در حالى که به پایینترین مکان رو به روى خود از دیوار قبرمى نگرد مى ایستد ، دیده را به جهت هیبت و شکوه مقام [ پیامبر ] فرو مى پوشاند ،قلب را از علاقه هاى دنیایى تهى مى سازد ، و در قلبش بزرگى آن جایگاه و منزلت کسى را که در حضور اوست به خاطر مى آورد ، سپس بى آنکه صدایش را بلند کندسلام مى دهد ، بلکه آن حضرت را قصد مى کند ، پس مى گوید :السّلامُ علیکَ یا رسولَ اللّه ، السّلامُ علیکَ یا نبیَّ اللّه ، السّلامُ علیکَ یا خِیَرَة خلقِ اللّه ،السّلامُ علیکَ یا حبیبَ اللّه ، السّلامُ علیکَ یا سیِّدَ المرسلینَ وخاتَمَ النّبیِّینَ ، السّلامُ علیک یاخَیرَ الخلائقِ أجمعینَ ، السّلامُ علیکَ وعلى آلِکَ وأهلِ بیتکَ وأزواجکَ وأصحابکَ أجمعینَ ، السّلامُ علیکَ وعلى سائرِ النّبیِّینَ وجمیعِ عِبادِ اللّه الصّالحین ، جزاکَ اللّهُ یا رسولَ اللّه عنّا أفضلَ ما جزى نبیّاً ورسولاً عن أُمّته وصلّى علیکَ کُلَّما ذَکَرَکَ ذاکرٌ وغَفَلَ عن ذکرکَ غافلٌ أفضل وأکملَ ما صلّى على أحدٍ من الخلقِ أجمعین ، أشهدُ أن لا إله إلاّ اللّهُ وحدهُ لا شریکَ له وأشهدُ أنّکَ عبدُهُ ورسولُهُ وخیرتُهُ مِنْ خَلْقِهِ ، وأشهدُ أنّکَ بلّغتَ الرّسالةَ ، وأدّیتَ الأمانةَ ، ونصحتَ الأُمّة ، وجاهدتَ فی اللّه حقَّ جهادِهِ ؛ اللَّهُمَّ آتِهِ الوسیلةَ والفضیلةَ وابْعَثْهُ مقاماً محموداً الّذی وعدتَّهُ ، وآتِهِ نهایةَ ما ینبغی أن یسألهُ السّائلون ؛ اللَّهُمَّ صلِّ على محمّدٍ عبدکَ ورسولکَ النّبیّ الأُمِّیِّ وعلى آل محمّدٍ وأزواجِهِ وذرّیّته کما صلّیتَ على إبراهیم وعلى آلِ إبراهیمَ ، وبارک على محمّدٍ وآل محمّدٍ کما بارکتَ على إبراهیمَ وعلى آلِ إبراهیم فی العالمین إنّک حمیدٌ مجیدٌ .و هرکه اینها برایش طولانى است ، به بعض آن بسنده کند ؛ و کمترین آن چنین است :السّلامُ علیکَ یا رسول اللّه ، صلّى اللّه علیکَ وسلَّمَ .
۵ . محیى الدین نووى در «الأذکار : ۲۰۴ ـ ۲۰۵ ، رقم ۵۷۲» مى گوید :فصلى درباره زیارت قبر رسول اللّه و اذکار آن :بدان که براى هر کسى که حج گزارد شایسته است به زیارت رسول خدا برود ،خواه آن [ مدینه یا قبر پیامبر ] در طریق و راه او باشد یا نباشد ؛ زیرا زیارت آن حضرت از مهمترین وسایل قرب و سودمندترین سعى و تلاشها و برترین خواسته هاست …نزد قبر گرامى آن حضرت مى آید ، رو به روى او و پشت به قبله در چهار ذرع[ دورتر ] از دیوار قبر قرار مى گیرد ، و مقتصدانه بى آنکه صدایش را بلند کند ، برپیامبر ص سلام مى فرستد ، آن گاه مى گوید :السّلامُ علیکَ یا رسول اللّه ، السّلامُ علیکَ یا خِیَرَةَ اللّهِ مِنْ خَلْقِهِ ، السّلامُ علیکَ یا حبیبَ اللّهِ ، السّلامُ علیکَ یا سیِّدَ المرسلینَ وخاتَمَ النّبیِّینَ ، السّلام علیکَ وعلى آلِکَ وأصحابکَ وأهل بیتکَ وعلى النّبیِّینَ وسائر الصّالحین ؛ أشهدُ أنّک بلّغتَ الرّسالةَ ، وأدّیتَ الأمانةَ ، ونصحتَ الأُمّةَ ، فجزاکَ اللّه عنّا أفضل ما جزى رسولاً عن أُمّته .و اگر کسى او را به سلام بر پیامبر ص سفارش کرده ، مى گوید :السّلامُ علیکَ یا رسول اللّه مِن فلان بن فلان .
۶ . دمیاطى در «حاشیه إعانة الطالبین على حلّ ألفاظ فتح المعین ۲۰ : ۴۹۱ ـ ۴۹۲»مى گوید :سپس قصد زیارت مى کند … آن گاه نزد قبر شریف پیامبر از طرف سر شریف آن حضرت مى آید ـ چه این مؤدبانه تر است ـ و در حالى که دیده برهم نهاده به زمین مى نگرد و عظمت پیامبر ص را به یاد مى آورد و اینکه او در قبر اَعظم خود زنده مى باشد و به اذن خدا بر پیدا و نهان خلق آگاه است [ مى گوید ] :السّلامُ علیکَ أیُّها النّبیُّ ورحمةُ اللّه وبرکاتُهُ ، الصّلاةُ والسّلامُ علیکَ یا رسول اللّه ،الصّلاةُ والسّلامُ علیکَ یا حبیبَ اللّهِ ، الصّلاةُ والسّلامُ علیکَ یا نبیَّ الرّحمة ، الصّلاةُ والسّلامُ علیکَ یا بشیرُ یا نذیرُ یا ظاهرُ یا ظَهیرُ ، الصّلاةُ والسّلامُ علیکَ یا شفیعَ المُذنبینَ ، الصّلاةُ والسّلامُ علیکَ یا من وصفه اللّه تعالى بقوله : « وَإِنَّکَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِیمٍ »[۵] ، السّلامُ علیک یا سیِّدَ الأنام ، ومِصباحَ الظَّلامِ ، ورسول المَلِکِ العلاّم ، یا سیِّدَ المُرسلینَ ، وخاتِمَ أدوارِ النّبیِّنَ ، یا صاحبَ المُعجزاتِ والحُجَجِ القاطعةِ والبراهین ، یا من أتانا بالدّین المَتِین ،وبالمُعجز المُبین ، أشهدُ أنّکَ بلّغت الرّسالة ، وأدّیت الأمانةَ ، ونصحتَ الأُمّةَ ، وکشفْتَ الغُمّةَ ، وجاهدتَ فی اللّهِ حقّ جهادهِ ، وعبدتَّ ربَّک حتّى أتاکَ الیقینُ ، السّلامُ علیک یا کثیرَ الأنوارِ ، یا عالیَ المَنارِ ، أنت الّذی خُلِقَ کُلُّ شیءٍ من نُورِکَ ، واللّوحُ والقلمُ من نورِظُهورکَ ، ونُورُ الشّمس والقمر مِن نُورکَ مُستادٌ حتّى العقلُ الّذی یهتدی به سائر العباد ،أشهد أنَّکَ ـ الخ ـ .السّلامُ علیکَ یا منِ انشقَّ لهُ القَمَرُ ، وکلّمهُ الحَجَرُ ، وسعتْ إلى إجابته الشَّجَرُ ، یا نبیَّ اللّه ، یا صفوةَ اللّه ، یا زَین مُلکِ اللّهِ ، یا نُورَ عرش اللّه ، یا من تحقّق بِعلمِ الیقین وعَین الیقین وحَقِّ الیقین فی أعلى مراتبِ التّمکین ، أشهدُ أنّکَ ـ الخ ـ .السّلامُ علیک یا صاحبَ اللّواء المعقود ، والحوض المورود ، والشّفاعة العُظمى فی الیوم المشهود ، أشهدُ أنّکَ ـ الخ ـ .السّلامُ علیک وعلى آلک وأهل بیتکَ وأزواجک وذرّیّتک وأصحابک أجمعین . السّلام علیکَ وعلى سائر الأنبیاء والمرسلین وجمیع عبادِ اللّه الصّالحین ، جزاکَ اللّهُ یا رسول اللّه أفضلَ ما جزى نبیّاً ورسولاً عن أُمّته ، وصلّى اللّه علیک کُلّما ذکرکَ ذاکرٌ ، وغَفَلَ عن ذکرکَ غافلٌ ، أفضل وأکمل وأطیب ما صلّى على أحدٍ من الخلقِ أجمعین . أشهدُ أن لا إله إلاّ اللّه وحدهُ لا شریکَ له ، وأشهدُ أنّکَ عبدُهُ ورسولُهُ وخیرتُهُ من خلقه ، وأشهدُ أنّکَ قد بلّغت الرّسالة ، وأدّیت الأمانة ، ونصحتَ الأُمّة ، اللَّهُمَّ وآتِهِ الفضیلةَ والوسیلةَ وابْعثهُ مقاماً محموداً الّذی وعدتَّهُ ، وآتِهِ نهایةَ ما ینبغی أن یسألهُ السّائلون . اللّهمّ صلّ على سیّدنا محمّدٍ عبدکَ ورسولک النّبیّ الأُمّیّ وعلى آل سیِّدنا محمّدٍ وأزواجه وذُرّیّته کما صلّیت على سیِّدنا إبراهیم وعلى آلِ سیِّدنا إبراهیم ، وبارکْ على سیِّدنا محمّدٍ عبدکَ ورسولکَ النّبیّ الأُمّیّ وعلى آلِ سیّدنا محمّدٍ وأزواجه وذرّیّته کما بارکت على سیّدنا إبراهیم وعلى آل سیّدنا إبراهیم فی العالمین ، إنّک حمیدٌ مجیدٌ .
۷ . احمد بن محمّد قسطلانى در «المواهب اللدنیّة بالمنح المحمّدیّة ۳ : ۴۰۹ ـ۴۱۱» ، مى گوید :و پشت به قبله رو به صورت پیامبر ص مى ایستد ، آن گاه زائر با حضور قلب وفرو آوردن چشم و صدا و بى حرکت و سر به پایین [ مى گوید ] :السّلامُ علیکَ یا رسول اللّهِ ، السّلامُ علیکَ یا نبیَّ اللّهِ ، السّلامُ علیکَ یا حبیبَ اللّهِ ، السّلام علیک یا خیرة اللّه ، السّلامُ علیکَ یا صفوةَ اللّهِ ، السّلامُ علیک یا سیّد المرسلین وخاتم النّبیِّینَ ، السّلام علیکَ یا قائدَ الغُرّ المحجّلین ، السّلام علیکَ وعلى أهل بیتکَ الطّیّبین الطّاهرینَ ، السّلام علیکَ وعلى أزواجکَ الطّاهراتِ أُمّهاتِ المؤمنین ، السّلام علیکَ وعلى أصحابکَ أجمعین ، السّلام علیکَ وعلى سائر الأنبیاء وسائر عباد اللّه الصّالحین ، جزاکَ اللّهُ عنّا یا رسول اللّه أفضل ما جازى نبیّاً ورسولاً عن أُمّته ، وصلّى اللّه علیک کُلّما ذکرک الذّاکرون ، وغفل عن ذکرکَ الغافلون ، أشهد أن لا إله إلاّ اللّه ، وأشهد أنّک عبدُهُ ورسولُهُ وأمینُهُ وخیرتُهُ من خلقه ، وأشهد أنّک قد بلّغت الرّسالة ، وأدّیتَ الأمانةَ ، ونصحتَ الأُمّة ،وجاهدتَ فی اللّه حقَّ جهاده .
۸ . ابن عقیل حنبلى [۶] در کتاب «التذکرة» ـ که نسخه خطّى این کتاب در کتابخانه ظاهریّه دمشق به شماره ۸۷ نگهدارى مى شود ـ بر اساس آنچه کوثرى در «تکملة الرّدّ على نونیّة ابن القیّم» ـ که در حاشیه کتاب «السّیف الصّقیل فی الردّ على ابن زفیل ،۱۸۰» قرار دارد ـ مى گوید :فصلٌ : براى حاجى مستحب است به مدینه پیامبر ص وارد شود ، به مسجد آن حضرت درآید … قبر را پیش روى خود قرار دهد ، و در پایین پاى منبر بایستد وبگوید :السّلامُ علیکَ أیُّها النّبیّ ورحمة اللّه وبرکاته . اللَّهُمَّ صلِّ على محمّدٍ وآل محمّدٍ … تاآخر آنچه در تشهّد اخیر به زبان مى آورد ، آن گاه مى گوید :اللَّهُمَّ أعْطِ محمّداً الوسیلةَ والفضیلة والدّرجة الرّفیعة والمقام المحمود الّذی وعدتَهُ ،اللَّهُمَّ صلِّ على روحهِ فی الأرواح ، وجسدهِ فی الأجسادِ ، کما بلَّغَ رسالاتکَ ، وتلاآیاتِکَ ، وصَدَعَ بأمرکَ حتّى أتاهُ الیقینُ . اللَّهُمَّ إنّکَ قلتَ فی کتابکَ لنبیِّکَ صلَّى اللّه علیه وآله وسلَّم : « وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوکَ فَاسْتَغْفَرَوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِیماً »[۷] وإنّی قد أتیتُ نبیّکَ تائباً مُستغفراً ، فأسألکَ أن تُوجِبَ لی المغفرةَ کما أوجبْتَها لمن أتاهُ فی حیاتِهِ ، اللَّهُمَّ إنّی أتوجّه إلیکَ بنبیِّکَ صلَّى اللّه علیه نبیِّ الرّحمةِ ، یا رسولَ اللّهِ إنّی أتوجّهُ بکَ إلى ربّی لیغفرَ لی مِن ذنوبی ، اللَّهُمَّ إنّی أسألُکَ بحقِّهِ أنْ تغفرَ لی ذُنُوبی ،اللَّهُمَّ اجْعَلْ محمّداً أوّلَ الشّافعینَ ، وأنجَحَ السّائلینَ ، وأکرمَ الأوّلینَ والآخِرِینَ .اللَّهُمَّ کما آمنّا به ولم نَرَهُ ، وصدّقناهُ ولم نَلْقَهُ ، فأدخِلْنا مَدخَلَهُ ، واحشرنا فی زمرتِهِ ،وأورِدْنا حوضَهُ ، واسْقِنا بکأسهِ مَشْرباً صافیاً رویّاً سائغاً هنیئاً لا نظمأُ بعدهُ أبداً، غیرَ خَزایاولا ناکِثِینَ ولا مارِقِینَ ولا مَغضوباً علینا ولا ضالِّینَ، واجْعَلْنا من أهلِ شفاعَتِهِ .
۹ . فاکهى در کتاب «حسن التوّسل فی آداب زیارة أفضل الرسل» چاپ شده درحاشیه کتاب «الإتحاف بحبّ الأشراف : ۱۱۶ ـ ۱۲۰» ، مى گوید :السّلامُ علیکَ أیُّها النّبیّ الکریمُ ـ سه بار ـ .السّلامُ علیکَ یا رسول اللّه ، السّلامُ علیکَ یا نبیّ اللّه ، السّلامُ علیکَ یا خِیَرَة اللّه ، السّلام علیکَ یا حبیبَ اللّه ، السّلام علیکَ یا سیّد المرسلین ، السّلام علیکَ یا خاتم النّبیّین ، السّلام علیکَ یا خیر الخلائق أجمعین ، السّلامُ علیکَ یا إمام المتّقین ، السّلام علیکَ یا قائد الغرّالمحجّلین ، السّلام علیکَ یا رحمةً للعالمین ، السّلام علیکَ یا مِنّة اللّه على المؤمنین ،السّلام علیکَ یا شفیع المُذنبین ، السّلام علیکَ یا هادیاً إلى صراطٍ مستقیم ، السّلامُ علیکَ یا مَنْ وصفهُ اللّهُ بقوله : « وَإِنَّکَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِیمٍ »[۸] ، وَ« بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤوفٌ رَحِیمٌ »[۹] ،السّلامُ علیکَ وعلى سائر الأنبیاء والمرسلینَ ، وآلِکَ وأهل بیتکَ وأزواجکَ وأصحابکَ أجمعینَ ، وعبادِ اللّه الصّالحینَ ، ورحمةُ اللّه وبرکاته ، جزى اللّه محمّداً کما هو أهلُهُ . جزاکَ اللّهُ یا رسول اللّه عنّا أفضل ما جزى نبیّاً عن قومه ورسولاً عن أُمّته ، وصلَّى اللّه علیکَ کُلّما ذکرکَ الّاکرونَ ، وغَفَلَ عن ذکره الغافلون ، أفضل وأکمل ما صلّى على أحدٍ من خلقه أجمعین ، وأشهدُ أن لا إله إلاّ اللّهُ وحدهُ لا شریکَ له ، وأشهدُ أنّک عبدُهُ ورسوله وخیرتُهُ من خلقه ، فإنّک قد بلّغتَ الرّسالةَ ، وأدّیتَ الأمانةَ ، ونصحتَ الأُمّةَ ، وجاهدتَ فی اللّه حقَّ جهاده ، وکنتَ کما نصَّ اللّهُ فی کتابهِ ، اللَّهُمَّ آتِهِ الوسیلةَ والفضیلةَ وابْعَثْهُ مقاماً محموداً الّذی وعدتَهُ ، اللَّهُمَّ صلِّ على محمّدٍ عبدکَ ونبیِّکَ ورسولکَ النّبیِّ الأُمّیّ ، وعلى آل محمّدٍ وأزواجهِ وذُرّیّته ، کما صلَّیتَ على إبراهیم وعلى آلِ إبراهیم ، وبارکْ على محمّدٍ وعلى آل محمّدٍ وأزواجهِ وذُرّیّته کما بارکتَ على إبراهیم وعلى آلِ إبراهیم فی العالَمین ، إنّکَ حمیدٌمجیدٌ ؛ رَبَّنا آمنّا بما أنْزَلْتَ واتّبعنا الرّسولَ فاکتبنا مع الشّاهدین ، الحمدُ للّه الّذی أقرّ عینی برؤیتکَ یا رسولَ اللّه ، وأدخلنی بروضَتِکَ وحضرتک یا حبیبَ اللّه .و اگر از گفتن همه این عبارات عاجز است ، هر اندازه از آن را که مى تواند بیاورد ، وبکوشد که همه آن را باز گوید ، چه براى آن فضائل بى شمارى است بلکه براى بعض آن فضیلت زیادى [ نقل شده ] است … و آن گاه که سلام زائر پایان یافت ، و کسى او رابه دادن سلام سفارش کرده بود ، بگوید :السّلامُ علیکَ یا رسول اللّهِ مِن فلان بنِ فلان . و مانند این عبارت از الفاظى که به آن سلام داده مى شود .
۱۰ . سمهودى در کتاب «وفاء الوفا ۴ : ۱۴۱۷» ، مى نویسد :کرمانى ـ که حنفى است ـ مى گوید : آن گاه که خواست [ از مدینه ] بازگردد ،مستحب است نزد قبر گرامى [ پیامبر ] برود ، و بعد از سلام و دعا ، بگوید :ودّعناکَ یا رسول اللّه غیرَ مودَّعٍ ولا سامِحینَ بفُرقَتِکَ ، نسألک أن تسألَ اللّه تعالى أن لا یقطع آثارنا من زیارة حَرَمکَ ، وأن یُعیدنا سالمینَ غانمینَ إلى أوطاننا ، وأن یُبارکَ لنا فیماوهبَ لنا ، وأن یرزُقنا الشُّکر على ذلک .اللّهمّ لا تجعلْ هذا آخر العهد من زیارة قبر نبیِّکَ صلَّى اللّه تعالى علیه وسلَّمَ … .وى مى گوید : سپس به روضه مى رود ، و هنگام خروج دو رکعت نماز مى گزارد ، واز خدا مى خواهد که با سلامت و عافیت ، بازگشت به آنجا را نصیب او سازد .
[۱] . سوره نساء ۴ ، آیه ۶۴ . [۲] . در «شرح الکبیر» ، و «عباده» [ در اینجا ] اضافه شده است . [۳] . سوره نساء ۴ ، آیه ۶۴ . [۴]در «الشرح الکبیر» آمده است : «وأکرم الأوّلین والآخرین» [۵] . سوره قلم ۶۸ ، آیه ۴ . [۶]على بن عقیل بن محمّد بن عقیل بن احمد بغدادى ظفرى حنبلى ، ابو الوفاء ۴۳۱ ـ ۵۱۳ ه داراى تصانیف زیادى است ، از جمله : کتاب «الفنون» ـ که کتاب بزرگى است ؛ ذهبى ترکمانى مى گوید : براى من حدیث کرد کسى که دید از آن مجلّد فلانى بعد از ۴۰۰ سال ـ و کتاب «الفصول» ؛ کفایة المفتى ؛ الإرشاد فى أُصول الدین ؛ و دیگر کتابها (بنگرید به ، «الذیل على طبقات الحنابلة ـ ابن رجب ـ ۱ : ۱۴۲ ـ ۱۶۵ ، رقم ۶۶) . [۷] . سوره نساء ۴ ، آیه ۶۴ . [۸] . سوره قلم ۶۸ ، آیه ۴ . [۹] . سوره توبه ۹ ، آیه ۱۲۸ .